1.   Olejki eteryczne

Olejki eteryczne są stężonymi wyciągami związków eterycznych z roślin, zwykle mieszaniną wielu elementów, są nierozpuszczalne w wodzie, natomiast rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych i tłuszczach.

Przeciwbakteryjne właściwości mają olejki: tymiankowy, miętowy, anyżowy, majerankowy.

Działanie wykrztuśne - olejek sosnowy, eukaliptusowy, szałwiowy, miętowy.

Działanie pobudzające wydzielanie soku żołądkowego - olejki rodziny baldaszkowatych.

Uspokajające i znieczulające - walerianowy, z melisy, tatarakowy i goździkowy.

Mogą także być stosowane do inhalacji w przypadkach chorób układu oddechowego.

2.   Flawonoidy

Flawonoidy są to związki barwne występujące we wszystkich prawie roślinach i we wszystkich organach roślin. Flawonoidy spełniają rolę enzymów oddechowych, mają korzystne właściwości na naczynia włosowate, ułatwiają trawienie.

Główne ich grupy to flawony i antocyjany:

Flawony to barwniki żółte, biorą udział w reakcjach oksydoredukcyjnych, stanowią swoiste enzymy oddechowe, mogą ochraniać przed promieniowaniem X. Mają działanie moczopędne, obniżają ciśnienie krwi, biorą udział w magazynowaniu witaminy C. 

Antocyjany mają różne barwy w zależności od kwasowości środowiska, od barwy pomarańczowoczerwonej przez purpurową do fioletowej. Są rozpuszczalne w soku komórkowym. Występują w płatkach kwiatów, owocach, korzeniach, bulwach.

 3.   Fenole i polifenole

Fenole przypominają budową alkohole, są słabymi kwasami. Łatwo przenikają przez błonę komórkową i powodują denaturację białka. Jako fenole proste mają na ogół działanie bakteriobójcze i stosowane są głównie w postaci olejków eterycznych (m.in. tymol w olejku tymiankowym, olejek goździkowy). Substancje fenolowe częściej występują jako fenolokwasy i glikozydy fenolowe.

Glikozydy fenolowe mają szczególne znaczenie lecznicze, a wśród nich salicyna, zawarta w korze wierzby i kwiatach wiązówki, pochodna kwasu salicylowego, prototyp aspiryny. Ma działanie przeciwzapalne, wykorzystywane w chorobach reumatycznych. Glikozydem fenolowym jest arbutyna, występująca w ziołach dezynfekujących układ wydalniczy. Zawarta m.in. w liściach mącznicy lekarskiej. Liczne fenolokwasy (np. kwas rozmarynowy) oraz ich glikozydy i pochodne (kwas chlorogenowy) mają działanie bakteriostatyczne, przeciwwirusowe, immunostymulujące. Związki fenolowe występują w korze dębu, cykorii, czarnym bzie, arnice i innych. Inne przykłady fenoli to resweratrol, eugenol, gwajakol, hydrochinon, pirogalol, pirokatechina i rezorcyna.

Polifenole to fitochemiczne przeciwutleniacze (np. kwas chlorogenowy), które zapobiegają lub neutralizują szkodliwe działanie wolnych rodników. Charakteryzują się obecnością wielu jednostek strukturalnych fenolu. Liczba i cechy tych struktur fenolowych stanowią unikalne właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne (metaboliczne, toksyczne, terapeutyczne itp.) poszczególnych członków grupy. Przykładem polifenoli jest tanina i elagitanina.

4.   Alkaloidy

Alkaloidy to związki o charakterze zasadowym, zawierające w swojej cząsteczce azot. Niektóre mają bardzo skomplikowaną budowę chemiczną. Najwięcej alkaloidów znajduje się w nasionach i zbiorniczkach wydzielniczych roślin. Większość alkaloidów słabo rozpuszcza się w wodzie. Często występują w połączeniu z kwasami organicznymi. Działanie alkaloidów to między innymi: pobudzenie zdolności do wysiłku, regululacja ruchów jelit, łagodzenie dolegliwości bólowych, znoszenie skurczy mięśni gładkich zwłaszcza przewodu pokarmowego, obniżenie ciśnienia, pobudzenie ruchów jelit, działanie moczopędne, zmniejszanie wrażliwości ośrodka naczynioruchowego.

5.   Garbniki

Garbniki to związki o różnym składzie chemicznym, najczęściej są to połączenia kwasu galusowego z glukozą. Związane z białkami są nierozpuszczalne w wodzie. Po zetknięciu się z błoną śluzową przewodu pokarmowego tworzą nieprzepuszczalną błonkę. Niszczą bakterie i unieczynniają jady bakteryjne. Mogą być używane jako odtrutka w przypadkach spożycia soli metali ciężkich lub alkaloidów. Garbniki nie są wchłaniane z przewodu pokarmowego. Najbardziej znanym garbnikiem jest tanina zawarta w korze dębu.

6.   Pektyny

Pektyny, czyli wielocukry, są to związki wielkocząsteczkowe, które w środowisku wodnym tworzą żele. Związki te znajdują się między komórkami i spełniają rolę spoiwa, cementują je. W przewodzie pokarmowym działają ochronnie.

7.   Karotenoidy

Karotenoidy są szeroko rozprzestrzenione w świecie roślinnym. Są to pochodne izoprenu, substancje barwne, przeważnie żółte lub czerwone. Karotenoidy biorą udział w budowie chloroplastów i chromoplastów. Karotenoidem jest prowitamina A.  

8.   Glikozydy

Glikozydy, czyli połączenia cukrów, najczęściej glukozy, z alkoholami lub fenolami, bardzo rozpowszechnione w przyrodzie. Najbardziej znane to salicyna i glikozydy nasercowe. Glikozydy nasercowe poprawiają pracę serca, zmniejszają ilość skurczów serca, działają moczopędnie. Niektóre z nich kumulują się, inne szybko wydalają. Przy przedawkowaniu glikozydów (wolno wydalanych) mogą wystąpić objawy zatrucia.

9.   Saponiny

Saponiny - związki o charakterze glikozydowym. Wymieszane z wodą powodują jej pienienie. Zwiększają wydzielanie śluzu i ułatwiają jego odkrztuszanie z dróg oddechowych, zapobiegają odkładaniu cholesterolu i ciał tłuszczowych w ścianach naczyń, emulgują tłuszcze, ułatwiają trawienie.

10.  Kwasy organiczne

Kwasy organiczne, czyli związki węgla zawierające grupę karboksylową. Występują i powstają w wyniku przemian w organizmach roślinnych i zwierzęcych. Są zgromadzone w znacznych ilościach w nasionach, owocach, korzeniach, liściach i łodygach roślin. Najczęściej spotykane w przyrodzie kwasy organiczne to: jabłkowy, cytrynowy, salicylowy, mrówkowy, octowy, walerianowy, izowalerianowy. Kwasy organiczne aktywnie uczestniczą w przemianie materii, zwiększają wydzielanie gruczołów ślinowych, soku żołądkowego i trzustkowego, poprawiają apetyt i trawienie. Niszczą bakterie w przewodzie pokarmowym i przeciwdziałają nadmiernej fermentacji w jelitach.

11.  Aminy biogenne

Aminy biogenne to związki, które powstają z aminokwasów (przez dekarboksylację). Wiele z nich przejawia silne działanie biologiczne, z niektórych powstają hormony, koenzymy i inne ważne dla organizmu substancje. Aminy biogenne występują w postaci wolnej lub w połączeniu ze związkami fenolowymi w pokrzywie, rumianku i tataraku. 

12.  Terpeny

Terpeny to duża i różnorodna klasa związków organicznych wytwarzanych przez wiele różnych roślin, a także insekty. Są one głównym składnikiem każdej żywicy roślinnej lub olejków eterycznych i pełnią wiele ważnych ról w królestwie roślin - m.in. jako budulec chemiczny dla bardziej złożonych cząsteczek, takich jak kannabinoidy, niektóre hormony, witaminy (witamina A), pigmenty i sterole. Terpeny określa się terpenoidami, gdy zostaną poddane denaturacji przez utlenianie (np. suszenie i utwardzanie) lub zmienione chemicznie przez przegrupowanie szkieletu węglowego. To one odpowiadają za zapach eukaliptusa, smak cynamonu, goździków i imbiru, a także za kolor żółtych kwiatów. Znane terpenoidy to m.in. aldehyd cytrynowy, mentol, salwinoryna. Odgrywają one ważną rolę w tradycyjnych kuracjach ziołowych i są obecnie badane pod kątem antybakteryjnych i innych właściwości farmaceutycznych. Inne przykłady terpenów: kamfora, karoten, skwalen, karan, geraniol, limonen.

13.  Azulen

Azuleny, czyli węglowodory. Najbardziej znanym azulenem jest chamazulen występujący w rumianku, krwawniku i piołunie. Azulen ma działanie przeciwuczuleniowe, przeciwzapalne, pobudza właściwości żerne białych ciałek krwi, hamuje rozwój wielu rodzajów bakterii z gronkowcami włącznie, zmniejsza obrzęki i przyspiesza gojenie się ran.

14.  Gorycze

Gorycze należą do różnych rodzajów związków chemicznych, charakteryzują się gorzkim smakiem, pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, wzmagają apetyt. Należą do nich niektóre alkaloidy, jak strychnina i chinina, glikozydy jak gencjana i związki z liści bobrka trójlistkowego, związki z zielakrwawnika, dziurawca, mniszka, tysiącznika i piołunu.

15. Śluzy roślinne

Śluzy roślinne są wielocukrowcami tworzącymi z wodą galaretowate żele i zole, które stanowić mogą dobrą warstwę ochronną dla błon śluzowych przed trawiącym działaniem soków żołądkowych. Śluzy roślinne zmniejszają tarcie w jelitach, ułatwiają przesuwanie się pokarmu w przewodzie pokarmowym.